Hoe dan ook Soeverein
Door Jeroen den Uyl 1 augustus 2022
Soevereiniteit in Eigen Kring
Abram Kuyper ontwikkelde het begrip Soevereiniteit in Eigen Kring als een beginsel voor mensen om zich te weren tegen een overheid die zich aan het eind van de 19de eeuw steeds meer ging bemoeien met de manier waarop mensen zich organiseerden. Geleid door de liberale regeringen (oa Thorbecke) bemoeide de overheid zich meer en meer met het onderwijs en andere levenssferen. Abram Kuyper verdedigde de protestantse levenswijze in alle levenssferen (zorg, onderwijs, etc) tegen de verwatering die dreigde door de ‘heidense’ overheid.
Ik heb een bewondering voor Kuyper omdat hij daarmee ook een grondlegger is van de maatschappijvisie op de gemeenschap, wat we nu de commons noemen. Hij stelde een rechtsfilosofie op, later uitgewerkt door anderen, die de basis voor zijn leer was. In wezen stelt hij dat mensen samen hun eigen levenssfeer moeten kunnen behartigen zónder inhoudelijke bemoeienis van de overheid (of de marktsector).
Overmacht én onmacht
Inmiddels zijn we 140 jaar later. De overheid heeft – ondanks Kuypers’ wensen – zich in elke vezel van ons leven genesteld. Daar zou misschien nog wat voor te zeggen zijn als de overheid een magnifieke service zou verlenen. Dan krijg ik ‘precies dat wat ík nodig heb, precies op tijd, geleverd door een operationeel excellente overheid’. Maar dat is helaas niet het geval. De overheid presteert niet adequaat.
De oorzaken zijn legio, denk aan het stelselmatig rouleren van topmanagement waardoor inhoudelijke vakkennis en -betrokkenheid verloren gaat, het niet weerstaan van de hectiek van de politieke wensen, het versterken van de complexiteit, het uitknijpen van de contactmomenten, het outsourcen van kerntaken, het aannemen van flexwerkers, laag geschoold personeel, etc, etc. De overheid belooft ons welvaart en vertaalt elk probleem in een nieuwe dienst dat tot op het microniveau, het individu, wordt geleverd. Dat is natuurlijk ondoenlijk. Dan loopt alles ook vast. De bagage chaos op Schiphol is er niets bij.
Ondertussen staan de mensen machteloos als ze de almacht van de overheid tegenover zich vinden. Vraag het maar de inwoners van Groningen of de slachtoffers van het kinderopvangtoeslag-schandaal. Of vraag het aan de mensen die van hun moeder boodschappen ontvingen terwijl ze een uitkering kregen.
Het is schrijnend dat, ondanks die overmacht, de overheid zo belabberd presteert op het terrein van duurzaamheid, inkomenszekerheid, armoede, schulden, woningen, beschikbare zorg en gezondheid.
Het is overmacht en onmacht tegelijk.
Zelforganisatie als redmiddel
Dat onvermogen wordt opgemerkt. Inmiddels groeien de maatschappelijke zelforganisaties tegen de klippen op. Opgericht door mensen die met elkaar een publieke taak op zich nemen waar de overheid het laat liggen. Denk aan energiecoöperaties, zorgcoöperaties, collectieve woonprojecten, wooncoöperaties, broodfondsen, voedselcoöperaties etc.
Deze coöperaties geven vorm aan het aloude beginsel Soevereiniteit in Eigen Kring in onze nieuwe tijd. Niet om de overheidsbemoeienis terug te dringen, maar om de klaarblijkelijke onmacht en het onvermogen van de overheid te omzeilen en te vervangen door collectieve kracht van inwoners.
Het beginsel dat altijd geldt
Soevereiniteit in Eigen Kring is een sterk beginsel. Het werkt als de overheid zich nog niet manifesteert in onze leefwereld maar wel aanstalten maakt én het werkt als de overheid dat juist te veel doet. In beide gevallen willen we Soeverein zijn in onze eigen Kring.