We leven in een maatschappelijke kanteltijd. De relaties tussen mensen kantelen. We gaan van verticale machtsrelaties naar horizontale samenwerkingsrelaties. Samenwerking veronderstelt geen onderdrukking maar vrijwilligheid en gelijkwaardigheid.
In ons werk en onze projecten waarin we maatschappelijk leiderschap nemen is het de uitdaging die kanteling te incorporeren dan wel de kern ervan te beseffen. Zodat je niet tegen de stroom ingaat.

Gras groeit wel als je de bodem luchtig houdt en water geeft. Sommigen hebben zelfs onderzocht dat klassieke muziek helpt. Maar wat gras niet doet is, op bestelling doen wat jij wilt. Gras groeit niet harder door er aan te trekken. Elk grassprietje heeft een eigen wil.
En in onze mensenwereld is dat niet anders. Elk mens komt in beweging uit eigen motivatie. Tenzij ze gedwongen worden, als gevangenen in het systeem.

Op een avond van Eerenwaardeer was professor Jim van Os te gast. Hij vertelde zijn visionaire verhaal over de noodzaak de Geestelijke Gezondheidszorg volledig om te bouwen vanuit de mens en daarmee de huidige aanbodgerichte werkwijze te verlaten.

Op 16 maart van dit jaar overleed Adri Duivesteijn. Ik bezocht de zondag daarop de herdenkingsbijeenkomst van Adri Duivesteijn. Een prachtige bijeenkomst met vele mensen die Adri kenden en zich met hem verbonden voelden. Dat was troostend.
Adri’s overlijden deed en doet me nog steeds veel. Niet omdat ik niet wist dat hij zou overlijden maar omdat hij voor mij een baken was.

Alleen-zijn is meesterschap. Alleen-zijn in het volharden in het maatschappelijk werk dat jij alleen draagt.

Het is beter autonoom te zijn dan rijk. In een achterstandswijk besloot een lokale wijkcoöperatie niet mee te gaan met een projectvoorstel waarmee de bewoners van die wijk, die allemaal behoorlijk armlastig zijn, duurzamer met energie zouden omgaan en dus geld zouden besparen. Voor hen was autonomie belangrijker dan het besparen van energie.

Tussen droom en daad staan wetten en andere praktische bezwaren. Hoewel de dichter Willem Elsschot deze zinsnede niet optekende voor de wereldverbeteraar die de klippen van de overheid moet overwinnen, is deze zinsnede wel heel relevant voor wereldverbeteraars.

Vissen in de kom weten niet dat ze in water zwemmen. Net zo onbewust lopen wij op een pad waarvan we niet eens weten dát we er op lopen. Dat pad is economische groei. Zelfs als we denken dat we al milieu bewust leven en minder consumeren, dan nog stimuleren we de economie. Maar toch, langzaam, maar zeker komt de omslag. De omslag van het pad.

Een droom die trekt is een goed verhaal. In wezen is het verhaal een soort onzichtbare lijm tussen
mensen.
Een verhaal is iets dat verbindt. Ik heb lang onderschat wat een verhaal eigenlijk doet.

Ben je een aap die een banaan wilt grijpen? Een politicus die een punt wil scoren? Of iemand die mee werkt in een grote organisatie die elke dag weer een collectief resultaat neerzet? (meerdere opties zijn mogelijk..)
In elk van deze opties kom je een geweldig fenomeen tegen dat ik beschrijf als cultuur. Cultuur, een bewijs dat er een WIJ is.

Soms is het een droom die ik en de ander hebben. Een droom die ons verbindt. Dat is er sprake van een vrijwillige binding is tussen verschillende mensen die op gelijkwaardige basis samenwerken aan een droom. Als de samenwerking niet goed loopt, fungeert de droom als een autoriteit waar de ander en ik een beroep op kunnen doen. Ten opzichte van de droom zijn wij gelijkwaardig. Maar die gelijkwaardigheid is er niet vanzelf.

Wat kan één persoon nou doen? Als je al die grote crises beziet. De laatste jaren verschijnen de zeven plagen, maar ik tel er veel meer dan die zeven. Er is echt wat aan de hand. Maar wat kan ik doen? Wie ben ik in dat grootse geweld. Wat kan daar mijn impact nou zijn?
Deze vragen heb ik regelmatig.

Wat zijn nou echte levenslessen? Wanneer daalt een levensles echt bij je in? Ik ben me steeds meer bewust geworden van het idee dat je niets leert als de tijd niet rijp is.

Een doel stellen is essentieel in ons leven. Het Griekse woord voor doel is Telos. Aristoteles dacht dat iedereen ‘zichzelf een of ander doel moet stellen waar het goede leven zich op kan richten. Want het is een teken van grote dwaasheid om je leven niet te richten op een einddoel’.

Soevereiniteit in Eigen Kring
Abram Kuyper ontwikkelde het begrip Soevereiniteit in Eigen Kring als een beginsel voor mensen om zich te weren tegen een overheid die zich aan het eind van de 19de eeuw steeds meer ging bemoeien met de manier waarop mensen zich organiseerden. Geleid door de liberale regeringen (oa Thorbecke) bemoeide de overheid zich meer en meer met het onderwijs en andere levenssferen. Abram Kuyper verdedigde de protestantse levenswijze in alle levenssferen (zorg, onderwijs, etc) tegen de verwatering die dreigde door de ‘heidense’ overheid.

Een vernieuwingsgezinde welzijnsdirecteur vertelde me eens over haar frustratie. Haar medewerkers gingen langs bij een hulpbehoevende oudere vrouw in de wijk. Elke dag kwamen ze langs om de steunkousen van de vrouw aan te trekken. Deze vrouw was hen erg dankbaar. Daarvoor ging ze koekjes bakken. Ze was misschien wel slecht ter been, maar koekjes kon ze wel bakken. Sterker nog, hele lekkere koekjes! Maar de medewerkers mochten die koekjes niet aannemen.

De Turnclub is een initiatief van Merlijn Twaalfhoven. De Turnclub bestaat uit een grote groep van kunstenaars die meer maatschappelijke impact willen maken. Denk aan een kunstschilder die niet alleen een schilderij wil maken dat via een galerie in een museum belandt, maar in plaats daarvan meer impact zoekt

Durf jij te dromen? Durf je echt het onmogelijke te dromen? Veel van die dromen hou je voor je, want ze worden al snel als ’niet haalbaar’ en inderdaad als dromerij afgeschilderd. En dan sta je met je dromen aan de kant. En toch is dromen nodig. Zonder gedroomde uitkomst, komt er geen visie en maak je geen energie los. Als er iets nodig is om complexe maatschappelijke issues op te lossen dan is het dromen. Anders blijft alles uiteindelijk bij het oude. Met logisch denken komen we er niet, dat is wel gebleken.
Daarom sta ik even stil bij dromen en hoe die droom voeding is voor een doel dat groot en aantrekkelijk is.

Boosheid kan je geselen. Het versterkt je ego. Of boosheid kan, als je die niet botviert en jou laat leiden, je kracht geven. Dan is emotie een ingang voor transformatie tot een krachtig persoon die niet van de leg raakt als het ego wordt geraakt.

Corona is een kanarie in de kolenmijn. Denk maar aan de klimaatverandering die al voelbaar is, de biodiversiteit die enorm is afgenomen, een overheid die niet ingrijpt maar inert blijkt te zijn en grote problemen niet aanpakt, een krach in de rechtsstaat die systematisch discrimineert, en – tussen ons als inwoners van ons land- een permanent wantrouwen jegens elkaar over wat waar is.

Mag ik nog boos worden? Dat vroeg ik me toen ik Eckhart Tolle las, lang geleden. Toen ik het pad van spiritualiteit betrad, las ik als een van de eerste boeken de Kracht van het NU van Eckhart Tolle. Een heel fijn boek over hoe je in het moment kan zijn. Niet met de zorgen over wat was of gaat komen, maar gewoon in het nu verblijven met alles wat er is. Of dat nou goed en fijn is of juist niet. In het nu bewustzijn vergroten zodat je wat je ervaart kan ‘containen’ en dat je kan ontspannen in wat er is.

We lezen over personeelstekort. De vergrijzing hakt er in. Ondanks alle automatiseringen in de economie zijn er vele handen nodig, in de energie, de zorg en het onderwijs. Prachtige banen die je niet zo makkelijk in digitale bits kan omzetten. Met geen mogelijkheid gaan we al die banen vervullen.
We zullen dus innovatief moeten zijn om het vraagstuk van arbeidstekort op een heel andere manier op te lossen. Een manier die ik al eens probeerde in het onderwijs, is om ouders een plek te geven in de klas.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw was ik productieleider van een moderne dans groep. Na mijn rechtenstudie was ik werkloos. De baan als productieleider deed ik met behoud van uitkering. Ik was blij met deze functie; ik werkte het vuur uit mijn sloffen om deze dansgroep te ondersteunen bij de realisatie van een voorstelling.

If you pay peanuts, you’ll get monkeys? Vaak denk ik aan dit gezegde. Ik vertaal het graag in mijn praktijk met de volgende regel: Als je mensen geen verantwoordelijkheid geeft, worden ze monsters. Als je mensen juist wel verantwoordelijk houdt, gaan ze zich ook verantwoordelijk gedragen.

Wij, die maatschappelijke impact willen maken, de wereld beter willen maken, wij hebben moeite met de routine, het beheer en reguliere gang van zaken. Als alles goed georganiseerd is, de werkprocessen goed zijn ingericht, dan wordt er geleverd. Operational excellence, of een tandje minder. Maar innovatie vind je er niet.
Wij, die zoveel ambitie hebben, wij voelen ons vermoeid. Hebben geen geduld, willen mensen meenemen die denken en handelen vanuit routine.
Dat overkwam mij. Als nieuwe ideëen niet landen, de bestaande organisatie steeds doorgaat op routine, hoe kan je dan je idee in uitvoering brengen?

De daad van het idee
In mijn (werkende) leven heb ik ontiegelijk veel ideeën gehad. Soms was een idee een losse flodder tijdens een overleg. Maar evengoed kon het zijn dat een idee bleef hangen. Mensen raken enthousiast. Er ontstaat iets, het idee is in de lucht. Dan kreeg het grip op mij. Ik sprak er met anderen over en werkte ik het verder uit. Ik schreef dan een notitie. Dat doe ik nog altijd.
Zo’n notitie start dan vaak met een spanningsboog, een knelling waarom het idee belangrijk was, een push en pull. Dat is fijn, een spanning. Kan je geen idee hebben zonder spanning?

Mensen meekrijgen, juist als het er om spant. Dan moet je alle zeilen bijzetten. Hoe krijg je de mensen om je heen zo ver dat zij jouw doel, jouw maatschappelijke ambitie kunnen waarderen en er ook voor gaan?

De zomer van liefde. Een zomer waarin we op enig moment zelfs weer echt op vakantie mogen, zonder mondkapjes in restaurants en dansgelegenheden! We keren terug naar kantoor, we gaan weer reizen! En dus ook met files als vanouds en vliegtuigen in de lucht. Het gevoel bekruipt me dat we met Corona weinig zijn opgeschoten. Wat hebben we er van geleerd? En wat willen we dan in ons dagelijkse leven veranderen? Of hebben we al veranderd.
Ik zelf ervaar een grote verandering. Corona wás die kanarie in de kolenmijn voor mij. Dat ik zoveel afspraken met mensen maakte, en die gesprekken te onbewust voerde. Dat is van hot naar her reisde. Dat ik veel te weinig tijd nam voor reflectie. Dat dat anders kan. Corona bood me de kans dat in te zien en het anders te doen.

We worden gedragen door de verbindingen die we scheppen met anderen. Dat werd me laatst weer duidelijk tijdens de trainingsdag Stap IN die ik begeleidde. In deze training laten de deelnemers elk drie bronnen zien. De bronnen waaruit ze putten. Als je het even niet weet of het tegenzit. Een deelneemster liet een fotoboekje zien van haar drie vriendinnen met wie ze in het leven toppen en dalen delen. Als er iets is, zij zijn er voor haar en andersom. Op trouwerijen en begrafenissen en alles ertussen. Een stevig netwerk van vier mensen, die zich verbinden weten. Ze lopen elkaar niet voor de voeten, maar ze zijn er als het nodig is. Het is in het dagelijks leven onzichtbaar, en toch is het er.

Alleen ga je snel, samen kom je verder. Dat weet jij wel, toch? Maar hoe dan? Hoe doe je iets écht samen?
Om die vraag te beantwoorden is het handig te kijken naar hoe het is als je juist iets níet echt samen doet. Dan ruil je uit, dan optimaliseer je vanuit beider gezichtspunten. Dat is niet wat ik bedoel met echt samen doen.
Als je echt iets samen doet, dan gebeurt er iets vreemds. Laat me je daar in meenemen. Echt samen doen en ook echt samenwerken vergt dat je twee dingen tegelijk moet durven te doen. Hier kwam ik achter nadat ik jaren lang te vaak en te hard in mijn eentje mijn eigen droom najaagde.

Wat doet de zon met de aarde en andersom?
Soms heb je dat. Dan vertellen twee mensen uit heel verschillende domeinen jou een verhaal dat vloeiend bij elkaar past.

Met vuur spelen
Veel mensen in mijn omgeving zoeken de passie en vuur in hun werk. Het vuur dat hen voortstuwt tot prachtige projecten en relevante impact.

In wezen zijn de stemmen van angst, cynisme en oordeel zoals Otto Scharmer die onderkent, onderdeel van een groot ensemble van stemmen die iedereen in het leven meedraagt.

Het komt regelmatig voor dat ik een stem hoor: Nou, nou, zo bevlogen hoeft nou ook weer niet, Jeroen. Kan het niet een onsje minder? Een andere stem zegt: Ach joh, je probeert het nu al zo lang, denk je nou echt dat dit systeem gaat veranderen?
Herken jij dit? Heb je ook van die stemmetjes die je handelen, je voelen en je doen bekritiseren?

Van de week werd ik me weer eens gewaar van de geweldige kracht van luisteren. Het vond plaats in een health Lab waar we het beleid voor zorg willen transformeren tot beleid voor gezondheid.

Als je echt luistert, dat gaat de ander open. Dan komt dat wat gehoord wil worden naar boven en krijgt dat woorden. In wezen is luisteren een activiteit die we elke dag doen, maar vaak doen we dat wat slonzig. Je luistert niet naar de ander, je hoort wat gezegd wordt en checkt of het past in je eigen denkkader, je eigen overtuigingen.

Als de locatie goed is, dan is het halve werk gedaan. In de afgelopen jaren heb ik best wat retraitecentra en trainingslocaties gezien. In 2020 begeleidde ik meerdere groepen op de Kieftskamp. Dit mooie landgoed bij Vorden wordt beheerd al 25 jaar door Corrie en Rob Stoeckart. Zij richten het met zorg in. Prachtige rustige inrichting. Alle kamers zijn helder en fijnzinnig ingericht. De sfeer is ook zacht en verwelkomend. Dat voel je meteen als je er bent. Er is een hoge trilling. Je merkt dat onbewust, alle details in het huis werken er aan mee.

Dan loop ik naar de koffieautomaat. Ik loop langs een paar collega’s en coworkers. De een zit diep in gedachten en kijkt niet op. De ander wel en er is meteen een blik van begrip. Ja koffie, laten we even lopen!

Drie lessen over IK, WIJ en HET
Als je niet bang bent voor je eigen kracht, dan kan je bergen verzetten (Mandela)
In je eentje ga je misschien snel, maar samen kom je verder (Afrikaanse wijsheid)
Als geest en hand niet samengaan, ontstaat er geen kunst (Leonardo da Vinci)
Deze lessen helpen bij het tonen van maatschappelijk leiderschap.

Heb jij dat ook? Als ik op tv een Kamerlid zie die verontwaardigd is over het kabinet over een wettelijke regeling die het Kamerlid destijds zelf heeft vastgesteld. Dan protesteert er iets in mij en moet ik moeite doen om geen aversie te hebben. De inconsequentie, het opportunisme, maakt dat ik mij verweer en een schild optrek. Ik kan met veel moeite open blijven en ik kan niet meer vrij blijven.

Over de essentie van de werkrelatie.

Laatst sprak ik iemand die net als ik, na een mooie tijd TwynstraGudde verlaten had. Ze ging weg bij dit mooie bedrijf en voelde zich alsof ze had uitgemaakt met haar vriend. Zo diep was de verbinding.

Laatst sprak ik een programmamanager die mij het volgende vertelde:
“Corona hakt er toch wel in. In het begin van de Corona crisis verraste het me hoe effectief ZOOOM bleek. Maar nu is het anders. Ergens loopt het vuur toch weg. De teamleden zijn moeilijk te binden, er is steeds minder echte interactie. De mensen zeggen minder en er zijn meer irritaties, en ik lijk steeds meer achterop te raken. Hoe krijg ik mijn team weer opgelijnd en kunnen we met frisse nieuwe zin aan de slag?”

Ik ontmoet veel mensen die een ander beroep aan het zoeken zijn. Ook mensen die een ander deel van hun baan herwaarderen. De meesten hebben enerzijds een gevoel van verlies, maar ook hoop dat zij een nieuwe invulling gaan vinden.

Zo kwam ik Michel tegen, een geluid- en lichttechnicus die in de horeca en leisure werkte. Hij houdt van soundscapes en verlichting omdat het sfeer verhoogt. Covid-19 zal nog jaren impact hebben op zijn branche. Dus studeert hij nu elektrotechniek en loopt hij mee met een SMART-HOME specialist. Want in toenemende mate kunnen mensen in hun eigen huis sfeer maken met licht en geluid. Michel wil en kan daar zijn passie in kwijt, zo pakt Michel zijn carrière switch op.